Koliko je zapravo dugačak Kineski zid? Istine i mitovi

Godine 2007. Kineski zid proglašen je novim svetskim čudom, našavši se na listi pobednika globalnog glasanja u organizaciji fondacije „New7Wonders”.

Mi ga pamtimo još iz detinjstva, kada smo ga možda videli u nekoj enciklopediji, ili sa časova geografije, gde smo čuli tvrdnju da je Kineski zid „Jedina građevina koja je vidljiva iz svemira”.

U najširem smislu, Kineski zid je niz povezanih (i nepovezanih) utvrđenja, rovova, stražarnica i prirodnih prepreka, koje su različite kineske dinastije gradile kako bi odbranile severne granice zemlje.

Nije to jedan zid, niti je građen u jednom vremenskom periodu. Radi se o kompleksnoj mreži koja se vekovima širila, menjala i dobijala nova značenja – od vojne barijere do političkog simbola i, danas, građevine koja još uvek fascinira svojom pojavom.

Kineski zid je mnogo više od zidina – on je simbol, gotovo mitska figura među građevinama. On je svedočanstvo o ljudskoj upornosti, strahu, organizaciji i potrebi da se fizički ocrta granica – između unutrašnjeg i spoljnog sveta, poznatog i nepoznatog, nas i „njih“.

Zato ova priča nije samo o cifri od 21.196 kilometara, koliko se danas zna da je dugačak, već priča o fenomenu koji je preživeo vekove i o tome zašto Kineski zid i dalje toliko znači čovečanstvu.

Koliko je zaista dugačak Kineski zid?

Zvanična dužina Velikog kineskog zida danas iznosi tačno 21.196,18 kilometara.

Da li je ova cifra tačna do poslednjeg centimetra? Verovatno da ne, ali je najpouzdanija koja postoji.

Njeno izračunavanje je plod višegodišnjeg arheološkog rada sprovedenog pod okriljem kineske Nacionalne uprave za kulturnu baštinu.

U merenje su uključeni svi elementi koji su nekada činili jedinstven odbrambeni sistem: bedemi, rovovi, stražarnice, prirodne prepreke, čak i delovi koji danas više ne postoje, ali su dokumentovani u starim zapisima ili prepoznati putem satelitskih snimaka.

Drugim rečima, brojka od 21.196 kilometara storijski je otisak jednog civilizacijskog poduhvata koji je trajao vekovima.

Zanimljivo je i to da najpoznatiji, turistički najposećeniji deo zida – onaj iz perioda dinastije Ming – obuhvata tek oko 8.850 kilometara.

Dakle, manje od polovine ukupne dužine. Što znači da većina zida ostaje skrivena od očiju javnosti, ali ne i od istorije.

Mitovi koji su nadživeli činjenice

Ova čudesna građevina lako je prešla u legendu. Vremenom se oko nje isplela mreža mitova koja ju je uzdigla do skoro mitskog statusa, u velikoj meri potpuno odvojenog od istorijskih činjenica.

Jedan od najupornijih mitova, koji se i danas neretko može čuti, jeste tvrdnja da je Kineski zid vidljiv golim okom sa Meseca.

Zvuči spektakularno, ali – nije tačno. Ovu ideju prvi su izneli evropski pisci još u 18. veku, mnogo pre nego što je iko i pomislio na svemirske letove. Iako je bila zamišljena kao metafora veličine, vremenom se ustalila kao „činjenica“ koju su generacije učile u školi. NASA i brojni astronauti su to kasnije demantovali – Zid se ne vidi sa Meseca, a čak i iz niske orbite je teško uočljiv bez pomoći tehnologije.

Među mitovima je i konfuzija oko njegove dužine. U različitim izvorima se navodi 2.000, 5.000, pa čak i 50.000 kilometara.

Neke knjige iz prošlog veka govore o „preko 13.000 milja“, što zvuči zapanjujuće – ali te brojke uglavnom uzimaju u obzir svaki nasip, utvrdu, prirodnu barijeru i povezani vojni objekat, bez precizne metodologije.

Ipak, razlog zašto su ovi mitovi opstali nije samo u njihovoj privlačnosti, već i u činjenici da Kineski zid nikada nije bio jednoznačan pojam. On nije linearna struktura poput autoputa, već kompleksna mreža zidova, rovova i utvrda građena tokom različitih vekova i pod vlašću različitih dinastija.

Ljudi su pokušavali da pojednostave nešto što jeistorijski slojevito i u tom pokušaju, mitovi su isplivali kao lakša i upečatljivija verzija stvarnosti.

Zid je tako postao simbol – ne samo fizičke granice, već i granice između znanja i pretpostavke. I baš zato ga i danas istražujemo, ne samo kao građevinski fenomen, već kao ogledalo načina na koji mitologizujemo ono što ne razumemo do kraja.

Ko je sve zidao Zid?

Veliki kineski zid, uprkos svom nazivu, nikada nije bio jedna homogena građevina podignuta u istom periodu. Njegov nastanak zapravo je rezultat viševrkovne gradnje i nadogradnje, koju su sprovodile različite kineske dinastije, svaka sa svojim političkim ciljevima, tehnološkim mogućnostima i geopolitičkim izazovima.

Zid je građen, produžavan, renoviran – pa čak i napuštan – kroz vekove, a njegovi najvažniji delovi potiču iz nekoliko ključnih istorijskih epoha.

Koje su kineske dinastije gradile Veliki zid i zašto?

• Dinastija Ćin (221-206. p.n.e.): Prvi car ujedinjene Kine, Ćin Ši Huang (Qin Shi Huang), poznat po svojoj nemilosrdnoj centralizaciji moći, naredio je povezivanje postojećih lokalnih zidova koje su ranije izgradile zaraćene države. Cilj je bio da se stvori jedinstven odbrambeni sistem prema severnim nomadima. Ova faza nije bila „početak“ zida u građevinskom smislu, već početak ideje o Velikom zidu kao državnoj granici.
• Dinastija Han (206. p.n.e. – 220. n.e.): Proširila zid dalje ka zapadu, sve do današnjeg Sinđianga. Vladari dinastije Han su koristili zid ne samo kao vojnu zaštitu, već i kao sredstvo za kontrolu Puta svile i trgovinskih pravaca. Takođe su ojačali već postojeće delove i podigli dodatne stražarnice.
• Dinastija Sui (581-618): U kraćem periodu svoje vladavine, Sui carevi su nastavili sa obnovom i delimičnom izgradnjom kako bi se zaštitili od severnih plemena. Iako nisu ostavili monumentalne tragove kao dinastije Han ili Ming, njihovi doprinosi su bili važni za stratešku kontrolu centralnih delova teritorije.
• Dinastija Tang (618-907): Tang dinastija nije imala značajnu potrebu za proširenjem ove građevine, jer je spoljna politika tog doba bila više usmerena ka diplomatiji i kulturnoj razmeni. Ipak, u nekim oblastima, zidovi iz ovog perioda su obnavljani i služili su kao administrativne granice.
• Dinastija Ming (1368-1644): Najvažniji i najpoznatiji deo zida, onaj koji danas turisti najčešće posećuju, potiče iz doba dinastije Ming. U ovom periodu, zid je građen od čvršćih materijala poput kamena i cigle, a dužina izgrađena tokom ere dinastije Ming iznosi oko 8.850 kilometara. Njihov cilj je bio da se zaštite od Mongola, koji su pre toga porazili prethodnu dinastiju Juan.

Zid kroz epohe – više od odbrane

Građen pod različitim dinastijama, sa različitim ciljevima i materijalima, Veliki kineski zid nije bio samo vojna barijera, već i simbol kontrole, stabilnosti i državnog suvereniteta.

Svaka dinastija ostavila je svoj jedinstveni pečat – zidovi iz vremena Ćin dinastije su više improvizovani, od nabijene zemlje, dok su delovi iz perioda vladavine dinastije Ming inženjerski precizni i masivni.

I upravo ta istorijska slojevitost čini Veliki zid ne samo najdužom građevinom na svetu, već i svojevrsnom vremenskom linijom kineske državnosti.

Koliko dugo zapravo postoji „jedan“ Kineski zid?

Kada govorimo o Kineskom zidu, lako je zamisliti jednu neprekinutu liniju zida, koja vijuga preko planina i pustinja, povezujući istok i zapad Kine. Ali u stvarnosti, ono što nazivamo Velikim zidom daleko je kompleksnije od toga.

To nije jedan zid, već mreža zidova, rovova, stražarnica i prirodnih barijera izgrađenih u različitim periodima kineske istorije.

Arheolozi i istoričari se slažu da je Kineski zid u stvari zbir više različitih odbrambenih sistema koji su se vremenom povezivali, pregrađivali, napuštali pa ponovo obnavljali.

Neki segmenti su građeni paralelno, drugi su se nalazili kilometrima udaljeni od ostatka sistema. Postoje i delovi koji nikada nisu ni bili fizički spojeni, ali su kroz vojnu strategiju i komunikacijske mreže ipak činili deo iste strukture.

Kao rezultat toga, ne postoji jedan jedinstveni Kineski zid kao homogena celina, već stotine i hiljade kilometara različitih struktura koje zajedno čine ono što danas nazivamo tim imenom.

Delovi zida iz dinastije Ćin, na primer, nisu isti ni po izgledu ni po lokaciji kao oni iz Ming ere – a ponekad su udaljeni i stotinama kilometara jedan od drugog.

Ova složenost je razlog zašto je procena njegove ukupne dužine toliko dugo bila predmet rasprava i nagađanja.

Kada danas govorimo o brojci od 21.196,18 kilometara, zapravo govorimo o zbiru svih tih razuđenih delova – kako očuvanih, tako i onih koji su potpuno nestali, ali su potvrđeni istorijskim i arheološkim tragovima.

Zid koji nestaje

Iako se u kolektivnoj svesti često doživljava kao večan i nepromenljiv, Kineski zid, zapravo, nestaje.

Oko 30% njegove ukupne dužine više ne postoji. Delovi su se raspali pod uticajem vetra, kiše i zuba vremena, dok su drugi, jednostavno preuzeti: korišćeni su kao izvor građevinskog materijala za kuće, štale ili puteve u obližnjim selima.

U pojedinim provincijama, zid danas više liči na trag u zemlji nego na bedem. Neki segmenti su zarasli u vegetaciju, neki su preorani, a pojedine deonice su prekrivene modernom infrastrukturom i urbanizacijom. Iz vazduha se još uvek može uočiti kontura koju prati, ali na terenu – delova zida više nema.

Takođe, nije svaki deo zida građen istom tehnikom ni istim materijalima.

Dok su kasniji delovi, naročito oni nastali tokom vladavine dinastije Ming građeni od cigle i kamena, starije sekcije, poput onih iz perioda Ćin dinastije, bile su formirane od nabijene zemlje. Upravo su ti raniji, jednostavniji delovi najugroženiji jer im nedostaje strukturalna otpornost na vekovne pritiske.

Uprkos naporima kineske države i međunarodnih organizacija da se očuvaju najvredniji delovi zida, veliki deo njegove dužine danas opstaje samo kroz zapise, satelitske snimke i arheološku dokumentaciju.

I tu leži još jedan paradoks: iako je stvoren da bude prepreka, danas je Zid u mnogim svojim delovima samo trag – tihi podsetnik na civilizacijski napor koji se suočava sa neumitnošću vremena.

Zanimljive činjenice o Kineskom zidu

Veliki kineski zid je poznat širom sveta, ali turističke razglednice i školski udžbenici ne mogu da otkriju niz zanimljivosti koje izmiču pažnji većine.

Evo nekoliko manje poznatih činjenica koje osvetljavaju ovu građevinu iz neobičnih uglova:

• „Lepljivi pirinač“ kao građevinski materijal: U nekim delovima zida, posebno iz perioda dinastije Ming, korišćen je malter koji se pravio od mešavine kreča i skroba iz kuvanog pirinča. Ova smesa se pokazala izuzetno otpornom – toliko da su neki delovi zida opstali netaknuti vekovima, i to bez modernih tehnika učvršćivanja.
• Zid ima više početaka i krajeva: Ne postoji jednoznačna tačka „početka“ i „kraja“ zida. U zavisnosti od epohe, deo zida koji se smatrao najvažnijim menjao je lokaciju. Na primer, deo kod Šanhaiguana bio je strateški važan u Ming periodu, dok su u ranijim vekovima glavni segmenti bili mnogo zapadnije.
• Nije služio samo za odbranu: Iako najčešće percipiran kao vojna barijera, Zid je imao i administrativnu i ekonomsku funkciju. Kroz njega su se kontrolisale migracije, ubirala carina na trgovinu, a ponekad su se i seljaci naseljavali u njegovoj blizini upravo zbog bezbednosti koju je pružao.
• Postoje i „dvostruki zidovi“: U posebno rizičnim zonama, zid nije građen kao jednostruka linija već kao paralelni sistem bedema i rovova. Na nekim mestima čak postoji više linija zidova – vojnih „tampona“ koji su služili da se agresori zadrže ili dezorijentišu.
• Zid kao inspiracija i opomena: U modernoj kineskoj kulturi, zid više nije samo istorijski artefakt. On se koristi i kao metafora – za upornost, ali i za izolaciju. U popularnoj kulturi, često se pominje kao simbol veličine koja nosi i cenu – kako fizičku, tako i društvenu.

Ove slojeve života i istorije koji su kroz njega i pored njega prošli, Kineski zid nosi tiho, u pukotinama svojih cigli i ispod slojeva peska i korova koji ga polako prekrivaju.

I upravo to ga čini ne samo najvećom građevinom sveta – već i jednom od njegovih najdubljih i najtrajnijih priča koja će nastaviti da intrigira generacije.

Zašto brojka znači više od statistike?

Kada pomenemo tu impozantnu brojku – 21.196,18 km, ne govorimo samo o dužini Zida.

U tim ciframa krije se mukotrpan proces istorijske izgradnje jedne civilizacije koja je, vekovima unazad, gradila fizičke simbole svoje snage, nesigurnosti i identiteta, plaćajući za to cenu koja se ogleda u hiljadama života radnika, seljaka i zatvorenika izgubljenih da bi Zid nastao.

Isto tako, Zid sa sobom nosi i duboku simboliku izolacije, kontrole i staha od spoljnog sveta. On simbolizuje i ideju da zaštita i stabilnost ponekad dolaze uz gubitak slobode, otvorenosti ili međuljudske povezanosti.

Ipak, dužina Kineskog zida izražena u brojevima opipljiva je granica između mitologije i dokumentovane stvarnosti – ono što odražava pravu, istinitu moć ovog novog svetskog čuda.

Ovde možete pročitati više o svetom gradu Jerusalimu.